Trong khuôn khổ các hoạt động của Dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam”, chiều 07/3/2024, tại Hà Nội, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội và các cơ quan chức năng tổ chức Tọa đàm trực tuyến “Mô hình, giải pháp quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa tại các đô thị”.
Tọa đàm tập trung trao đổi về những nội dung: Công tác tuyên truyền, quán triệt, triển khai việc quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa tại các đô thị; những kết quả và hạn chế trong việc thực hiện quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa tại các đô thị; kinh nghiệm rút ra, phương hướng trong thời gian tới để nâng cao hiệu quả quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa tại các đô thị; những vấn đề cần đặt ra nhằm nâng cao việc quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa tại các đô thị.
Chủ trì Tọa đàm: Ông Phan Xuân Thủy, Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương và ông Nguyễn Công Dũng, Tổng Biên tập Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, với sự tham gia của các diễn giả gồm: Ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Ông Hà Sỹ Đồng, Phó Chủ tịch thường trực UBND tỉnh Quảng Trị, Ông Hoàng Văn Thức, Cục trưởng Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường; Ông Nguyễn Đức Toàn, Cục trưởng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam, Giám đốc Dự án Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam, và Ông Văn Ngọc Thịnh, Tổng Giám đốc WWF-Việt Nam.
Khai mạc buổi tọa đàm, Ông Nguyễn Công Dũng – Tổng Biên tập Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam cho biết: Hiện nay, với quá trình phát triển kinh tế, đô thị hóa, sự gia tăng dân số, cùng với thói quen sinh hoạt và ý thức của con người khiến tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng, trở thành vấn đề đáng lo ngại. Bởi vậy, giải quyết vấn đề ô nhiễm, nhất là ô nhiễm chất thải rắn sinh hoạt và chất thải nhựa tại các đô thị là việc làm cấp bách mà nhiều quốc gia phải đối mặt, trong đó có Việt Nam.
Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề ô nhiễm hiện nay, Đảng, Nhà nước ta đã đặc biệt quan tâm giải quyết vấn đề này thông qua việc đổi mới căn bản các chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường. Cụ thể, chúng ta đã thực hiện chủ trương của Đảng tại Nghị quyết số 36-NQ/TW ngày 22/10/2018 về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030 tại Quyết định số 1746/QĐ-TTg ngày 04/12/2019 của Thủ tướng Chính và một số điều luật trong Luật Bảo vệ môi trường 2020 gồm các quy định chi tiết về quản lý chất thải rắn sinh hoạt và chất thải nhựa như phân loại rác tại nguồn, trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), tăng cường tái chế chất thải nhựa… Bên cạnh đó, Chính phủ, các cơ quan quản lý nhà nước ở Trung ương và địa phương đã phối hợp cùng với các tổ chức trong và ngoài nước thực hiện nhiều giải pháp thông qua các dự án, các chương trình hành động cụ thể trong đó có chương trình “Đô thị giảm nhựa” trong khuôn khổ dự án “Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam” – một sáng kiến của Tổ chức quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF) đang mang lại những mô hình hay, thực hành tốt, đem đến các kết quả tích cực được ghi nhận và nhân rộng tại nhiều địa phương.
Các hoạt động của Dự án trong thời gian qua chính là những đóng góp hiệu quả, thiết thực cho việc triển khai Luật tài nguyên, môi trường biển và hải đảo; Luật Bảo vệ môi trường 2020; Kế hoạch hành động quốc gia về giảm thiểu rác thải nhựa đại dương và Đề án Việt Nam chủ động chuẩn bị và tham gia xây dựng Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa đại dương.
Theo Ông Nguyễn Công Dũng, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho người dân là vấn đề quan trọng, được Đảng, Nhà nước rất quan tâm chỉ đạo để giúp người dân hiểu rõ vai trò quan trọng của môi trường đối với sự phát triển của đất nước và sự tồn tại của con người. Từ đó, xây dựng nhận thức đúng đắn, hành động thân thiện và văn minh với môi trường.
Đứng trước những tác động tiêu cực của chất thải rắn sinh hoạt và chất thải nhựa tại các đô thị, Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Phan Xuân Thủy khẳng định: Đến nay, Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật về bảo vệ môi trường nhằm triển khai Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 03/6/2013 về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, trong đó có vấn đề về rác thải; Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2022; Nghị định 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022, hướng dẫn triển khai Luật Bảo vệ môi trường; Thông tư số 02/2022/TT- BTNMT ngày 10/01/2022 của Bộ Tài nguyên – Môi trường quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường.
Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chiến lược Bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050; theo đó xây dựng thực hiện Đề án trọng điểm về tăng cường năng lực quản lý Chất thải rắn sinh hoạt tại Việt Nam và xác định lộ trình đến năm 2025 với mục tiêu giảm “Tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt đô thị được xử lý bằng công nghệ chôn lấp trực tiếp trên tổng lượng chất thải được thu gom” xuống 30%.
Theo Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Phan Xuân Thủy, giảm thiểu rác thải nhựa là một trong những hoạt động quan trọng trong công cuộc bảo vệ môi trường và không thể tách rời với công tác quản lý rác thải sinh hoạt nói chung. Cùng với đó là việc tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về ý thức bảo vệ môi trường. Để giải quyết vấn đề này cần có sự chung tay của các các cấp, các ngành, các tổ chức chính trị – xã hội, các doanh nghiệp và từng người dân Việt Nam, đó là những giải pháp quan trọng bảo vệ môi trường cho tương lai, phù hợp với Luật Bảo vệ Môi trường Việt Nam 2020.
Theo Ông Tạ Đình Thi, để giải quyết vấn đề chất thải rắn, giảm thiểu nguy cơ gây ô nhiễm và suy thoái môi trường, và nguy cơ cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, Việt Nam đã ban hành và tổ chức thực hiện nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật liên quan. Điều đáng lưu ý là nước ta cũng như nhiều nước trong khu vực đang từng bước chuyển dịch từ các mô hình “kinh tế tuyến tính” sang “kinh tế tuần hoàn” với mục tiêu phát triển bền vững đất nước. Chúng ta đã luật hóa nội dung kinh tế tuần hoàn trong Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. Luật cũng quy định rõ trách nhiệm của các Bộ, cơ quan ngang Bộ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trong việc thực hiện lồng ghép kinh tế tuần hoàn ngay từ giai đoạn xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình, đề án phát triển, quản lý, tái sử dụng, tái chế (Điều 142). Tư duy về kinh tế tuần hoàn này cũng được lồng ghép trong các điều, khoản khác như đẩy mạnh chi tiêu công xanh (GPP), mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất (EPR), phát triển ngành công nghiệp môi trường, dịch vụ môi trường.
Việc quản lý chất thải rắn sinh hoạt được chú trọng giải quyết ngay tại nguồn, việc giảm thiểu, phân loại, tái chế, tái sử dụng và thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn. Theo quy định tại khoản 1 Điều 75 và khoản 7 Điều 79 Luật Bảo vệ môi trường, việc phân loại chất thải rắn tại nguồn phải được thực hiện chậm nhất là ngày 31 tháng 12 năm 2024.
Mặt khác, chúng ta cũng đang tích cực tham gia đàm phán, xây dựng Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa nhằm mục tiêu bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Việt Nam, trên cơ sở quy định của các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và các quy định của pháp luật hiện hành. Như vậy vấn nạn rất rõ, mấu chốt là làm sao đưa chính sách pháp luật, và đặc biệt là Luật Bảo vệ môi trường 2020 vào cuộc sống.
Liên quan đến tái chế rác thải, trong một số phiên thảo luận về tình hình kinh tế – xã hội của Quốc hội cũng đã thảo luận về việc xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn giúp tận dụng được nguồn nguyên liệu đã qua sử dụng thay vì phải mất chi phí để xử lý; giảm thiểu khai thác tài nguyên, tận dụng tối đa giá trị tài nguyên, hạn chế tối đa chất thải ra môi trường. Và để thúc đẩy các mô hình kinh tế tuần hoàn nhằm góp phần đẩy mạnh việc quản lý chất thải, Ông Tạ Đình Thi nhận định, chúng ta đã có những chính sách về chất thải rắn sinh hoạt hiệu quả, có các quy định cụ thể thúc đẩy việc tái chế, tái sử dụng như EPR, kinh tế tuần hoàn… Các chính sách này đã bắt kịp với chính sách quản lý tiên tiến của các nước phát triển trên thế giới, vấn đề là chúng ta tổ chức thực hiện như thế nào. Để đưa những chính sách này vào cuộc sống, chúng ta đang thúc đẩy nhanh nhất có thể từ khâu phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý… , qua đó có thể thấy cần tập trung thực hiện vào một số vấn đề:
Về công tác quy hoạch, cần làm tốt quy hoạch cấp quốc gia, cấp tỉnh là vấn đề đầu tiên cần quan tâm. Việc phát triển hạ tầng thu gom, tái sử dụng, tái chế cần chú trọng quy mô phù hợp với tính chất, đặc điểm của từng khu vực, đô thị, địa phương; bảo đảm tính chuyên nghiệp và phát huy lợi thể của từng vùng. Tập trung phát triển công nghệ tái chế, hệ thống thu gom rác thải sinh hoạt hiện đại. Ngoài ra, trong quá trình quy hoạch cũng cần tính toán đến những người thu gom rác thải. Thực tế đội ngũ này giúp việc thu gom, phân loại, tái chế, tái sử dụng rất hiệu quả.
Về tài chính, đây là nội dung quan trọng, chúng ta cần sử dụng hiệu quả kinh phí sự nghiệp môi trường. Hằng năm, Nhà nước đầu tư khá lớn, làm sao để sử dụng nguồn kinh phí này cho hiệu quả. Đa dạng hóa các nguồn lực, thúc đẩy hợp tác đối tác công tư (PPP). Bộ Tài nguyên và Môi trường đã tham mưu chính sách đa dạng hóa nguồn tài chính trong quản lý chất thải rắn sinh hoạt như tín dụng xanh, trái phiếu xanh, ưu đãi hộ trợ trong xử lý, tái chế chất thải; chính sách về EPR chính là để tạo ra nguồn tài chính để hỗ trợ quá trình này.
Tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, trên các nền tảng số, nền tảng xã hội; thay đổi cách thức để tạo sự thu hút với cộng đồng, xã hội về bảo vệ môi trường nói chung và rác thải nói riêng.
Cần định hướng phát triển công nghệ theo thứ bậc ưu tiên: 1. Tái sử dụng; 2. Tái chế; 3. Thu hồi nhiên liệu, nguyên liệu, năng lượng; 4. Xử lý triệt để trước khi chôn lấp.
Tổ chức thực hiện cơ chế mở rộng trách nhiệm của nhà sản xuất PPI, thay đổi hành vi từ khâu thiết kế, sử dụng nguyên nhiên vật liệu thân thiện với môi trường, hạn chế tối đa việc sử dụng vật liệu nhựa, sử dụng một lần hướng tới vật liệu dễ tiêu hủy, tạo lập thị trường liên quan đến xử lý rác thải, trong đó có rác thải nhựa và rác thải sinh hoạt.
Cuối cùng, tập trung thiết kế hệ thống quan trắc, đánh giá, cơ sở dữ liệu về rác thải, trong đó có rác thải sinh hoạt và rác thải nhựa.
Cũng tại buổi Tọa đàm, theo chia sẻ của Ông Nguyễn Đức Toàn, Cục trưởng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam, rác thải nhựa đại dương vẫn luôn là mối quan tâm khẩn thiết trong nhiều năm qua. Chúng ta đang đối diện với hiện trạng lượng rác thải đổ vào đại dương ngày một gia tăng, làm ảnh hưởng đến hệ sinh thái của đại dương, đồng thời đe dọa đến môi trường, xã hội và sức khoẻ của con người. Có một đặc thù tiếp nhận của đại dương khác với đất liền là đại dương nơi cuối nguồn tiếp nhận chất thải của con người. Nếu đại dương không được làm sạch thì không những ảnh hưởng đến hệ sinh thái mà sẽ trở thành hiểm hoạ đến môi trường.
Hiện tại, nhựa đại dương không còn chỉ là vấn đề của một quốc gia hay một cá thể nào, mà còn là thách thức của toàn cầu. Toàn cầu ở ý nghĩa thứ nhất là từ nơi sản xuất, tiêu thụ, xả thải. Ý nghĩa thứ hai là chất thải từ các hoạt động trên biển, không phải do đất liền xả thải trực tiếp mà chất thải có thể trôi theo dòng hải lưu từ vùng biển này đến vùng biển khác. Chính vì vậy nên ảnh hưởng của nó mang tính chất tổng thể và không có giới hạn. Nó ảnh hướng đến hệ sinh thái, ảnh hưởng hoạt động của sinh vật biển, không những thế còn ảnh hưởng đến sức khoẻ con người thông qua chuỗi thức ăn và hoạt động kinh tế, đặc biệt là sinh kế của người dân. Chúng tôi cho rằng người dân ven biển đang phải chịu tổn thương nhiều nhất.
Nguồn gốc chính của rác thải nhựa đại dương là từ đất liền và trên biển. Đến nay cũng chưa có số liệu chắc chắn về việc đại dương của chúng ta một năm tiếp nhận bao nhiêu tấn rác thải và ở Việt Nam; một năm xả ra bao nhiêu rác thải. Nguồn phát sinh chất thải nhựa ra biển từ nguồn đánh bắt môi trường hải sản, từ trên tàu, từ hoạt động du lịch… Tuy nhiên, để giảm thiểu rác thải nhựa đại dương, ngoài việc chúng ta cần phải tập trung thu gom, xử lý rác thải nhựa trên đất liền thì chúng ta cần lưu ý, mặc dù chỉ là ô nhiễm vùng nhỏ thôi nhưng nó ảnh hưởng rộng đến các vùng khác. Nên xử lý rác thải nhựa đại dương phải là xử lý về mặt tổng thể.
Trong thời gian qua, tại Việt Nam, thực hiện Nghị quyết số 36-NQ/TW về “Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045,” Chính phủ, các cơ quan quản lý Nhà nước ở Trung ương và địa phương đã phối hợp cùng với các tổ chức trong và ngoài nước thực hiện nhiều giải pháp thông qua các dự án, các chương trình hành động cụ thể.
Có thể thấy rằng, hiện nay, Việt Nam đang rất nỗ lực nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm thiểu chất thải nhựa ở cả cấp địa phương và trên toàn quốc. Còn trên phạm vi quốc tế, Việt Nam đang cùng với thế giới nỗ lực giải quyết vấn đề quản lý rác thải thông qua đàm phán tham gia xây dựng một Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa. Đến nay, Dự thảo số 0 của thỏa thuận toàn cầu đã được xây dựng và tất cả chúng ta đang hướng đến phiên đàm phán thứ tư Thoả thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa trong thời gian tới.
Đối với việc tham gia một Thỏa thuận toàn cầu như vậy và những cơ chế tác động đến công tác bảo vệ môi trường nói chung, công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm thiểu rác thải nhựa nói riêng tại Việt Nam, theo ông Ông Nguyễn Đức Toàn, Việt Nam tham gia với một nhãn quan chính trị và động lực mạnh mẽ để cùng nhau thúc đẩy chiến dịch toàn cầu nhằm chấm dứt tình trạng chất thải nhựa đang gia tăng. “Ở đây tôi muốn nhấn mạnh đến là cách chúng ta tiếp cận, cách tiếp cận toàn cầu theo hướng tiếp cận từ nơi sản xuất đến nơi tiêu dùng, xử lý, tôi nghĩ đây là cách tiếp cận toàn diện, bám sát vòng đời sản phẩm thì mới có thể quản lý được” – Ông Nguyễn Đức Toàn nhấn mạnh.
Nhận thức rõ về các vấn đề này, Bộ, ban, ngành Trung ương, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành một Đề án Việt Nam chủ động tham gia toàn cầu phòng chống rác thải nhựa. Đây là cơ sở cho đàm phán hiệu quả từ pháp lý đến kỹ năng đàm phán. Ông Nguyễn Đức Toàn cũng cho biết, trong thỏa thuận này, khác trước đây, nội dung này Việt Nam đã tham gia ngay từ đầu, ngay từ khâu đầu tiên một cách chủ động, vì vậy, giúp cho Việt Nam chủ động hơn trong liên kết với các quy định pháp luật sát thực tế và phù hợp với quy định quốc tế.
Ông Nguyễn Đức Toàn chia sẻ thêm: trong năm 2011, Việt Nam đại diện cho châu Á cùng Ecuador đại diện châu Mỹ, Đức đại diện châu Âu và Gana đại diện châu Phi đồng tổ chức Hội nghị Bộ trưởng đầu tiên về ô nhiệm nhựa và rác thải đại dương theo hình thức trực tuyến trong 2 ngày (1 và 2/9/2021). Đây là cơ sở để trình lên Kỳ họp thứ 5 HĐBA LHQ và nếu thành công, Việt Nam sẽ tiếp cận thành công theo xu hướng chung thế giới cũng như theo tiêu chuẩn, quy chuẩn tỷ lệ tái chế, tăng cường tái chế,…
“Thiết nghĩ, đây là vấn đề mà các đại biểu và diễn giả tại đây đều rất quan tâm, thúc đẩy chúng ta tiến triển nhanh hơn trong chặng đường xử lý, giảm thiểu và ngăn chặn ô nhiễm nhựa và rác thải nhựa đại dương” – Ông Nguyễn Đức Toàn chia sẻ.
Nhằm phát huy hơn nữa vai trò của báo chí trong công tác truyền thông, phổ biến các giải pháp quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm thiểu chất thải nhựa tại các đô thị, Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Phan Xuân Thủy đề nghị các nhà quản lý, nhà khoa học, các đại biểu tham dự Toạ đàm tập trung trao đổi, chia sẻ về: Công tác tuyên truyền, quán triệt, triển khai thực hiện việc quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa tại các đô thị; xây dựng chiến lược truyền thông nhằm tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức của người dân về việc phân loại rác thải tại nguồn; làm rõ kết quả, hạn chế, nguyên nhân trong việc quản lý chất thải rắn sinh hoạt, việc thu gom và phân loại chất thải rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa, chất thải rắn đô thị; chia sẻ những kinh nghiệm trong việc triển khai các hoạt động liên quan đến quản lý rác thải tại các đô thị nói chung và công tác triển khai thực hiện mô hình “Đô thị giảm nhựa” tại Việt Nam; đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chất thải rắn sinh hoạt và giảm chất thải nhựa tại các đô thị…